Bilgisayar Mühendisleri Portalı

Ekstrem Programlama [eXtreme Programming]

Bu yazıda, XP pratiklerini bu pratiklerin en büyük savunucularından Kent Back ve Martin Fowler’ın düşünceleri paralelinde ve yorum eklentileri ile aktarmaya çalışacağım.

Pratikleri teker teker ele almadan önce, geneli hakkında bazı noktaları dile getirmek yararlı olacaktır.
Pratiklere bir bütün olarak bakmamız gerekmektedir, çünkü pratiklerin birbirleri ilişkileri ilk bakışta görünenden çok daha fazladır. XP içerisinde, bir pratiğin zayıf noktaları diğer pratiğin kuvveti ile dengelenebilmektedir ve pratikler birbirlerini desteklemektedir.
Ortaya konan 12 temel pratik savunucuları tarafından, yıllardır süregelen proje gecikmelerine karşın elde edilen deneyimler, saptamalar ve gözlemler sonucunda ortaya çıktığı için, projelerde yaşanan hüznün bu pratiklerin uygulanması ile azaltılabileceği düşünülmektedir.
Genel olarak organizasyonların XP’ye yaklaşımlarında, pratiklerin tamamı değil de öncelikle bir veya bir kaçı şeçilerek uygulamaya başlanmaktadır. Hatırlanması gereken nokta, bu pratiklerden ilk bakışta bazıları birbirlerinden bağımsız olabilir görünseler de, birini uygulamaya başladığınızda diğerlerinin de çorap söküğü gibi peşi sıra geldikleridir.


1 – Planlama Oyunu:
XP yaklaşımında, müşteri (son kullanıcı) tarafı projenin içerisinde etkin olarak yer almakta ve kilit roller üstlenmektedir.Bu pratik, iş öncelikleri ve teknik kestirimler göz önüne alınarak bir sonraki sürümün içeriğinin hızlıca belirlenmesini kapsar ve planlar üzerinde çeşitli sonuçlar doğurur. Yazılım geliştirme her zaman, istekler ve bunların gerçekleştirilme olasılığı hakkındaki diyalogları içermektedir. Bir tarafta yazılımdan çeşitli beklentileri ve istekleri olanlar, diğer tarafta ise bu beklentilere cevap verebilme olasılığı ve imkanları üzerine çalışanlar yer almaktadır. Tarafların bu diyalogları ise projeye yön vermektedir.
Projenin iş yönetimi tarafının, sürümlerin kapsamına, önceliklerine ve teslimat tarihlerine karar vermeleri gerekmektedir. Bu kararları sağlıklı verebilmeleri için teknik yönden gerekli desteğin verilmiş olması gerekmektedir. Teknik insanlar, kestirimler yapmalı (bu işlevsel özelliği eklemek ne kadar zaman alacak?), sürece karar vermeli (nasıl çalışılacak, geliştirme takımı nasıl organize edilecek?), ve planlarda detaylı tarihleri belirlemelidir.
İşte yazılım projesinin her iki tarafının da bir araya gelerek gerçekleştirdikleri bu aktiveler bir bütün halinde bu XP pratiği içerisinde yer almaktadır. Bu pratiğin etkin ve düzenli olarak işlemesi ve planın güncellenmesinde zorluklarla karşılaşmamak için birkaç önemli nokta:
- Müşteriniz sizin takım ile birlikte oturduğundan (XP’nin bir diğer pratiğinin eseri), size potansiyel değişiklikleri ve hızlı ilerlemeler için fırsatları bildirmelidir,
- Programcılardan gelecek bildirimler doğrultusunda müşteriniz planları kendilerince güncellemelidir,
- Müşterinizin planlarına yön vermek üzere, sizin gelecekle ilgili öngörüleriniz olmalıdır,
- XP’nin bir diğer pratiğince mümkün olduğunca kısa (2 haftalık veya aylık) sürümler planlanmalı, gerçekleşebilecek aksiliklerin planlara etkisi böylelikle bu kısa sürelerle sınırlandırılabilmelidir.


2 – Kısa Sürümler:
Her bir sürüm mümkün olduğunca kısa ve en değerli iş gerekleri içerir durumda planlanmalıdır. Yılda iki sefer veya tek sefer planlanan sürümlerden daha iyidir bir veya iki aylık sürümler. Bu pratiğin düzenli olarak işlemesi için birkaç önemli nokta:
- Planlama oyunu sonucunda ortaya çıkan öncelikler çerçevesinde oluşan en değerli hikayeler ilk sürümlerde gerçekleştirilmelidir,
- XP’nin bir diğer pratiği sürekli entegrasyon sayesinde, küçük sürümlerin paket haline getirilmesinde ki masraf minimum seviyeye indirilmelidir,
- XP’nin bir diğer pratiği basit tasarım ile bu sürüm için yeterli daha fazlası olmayan tasarımlar yapılmalıdır.


3 – Metafor:
En iyi durumda, yazılımı geliştirmeye tek metafor ile başlarsınız. Buna ulaşabilmek için önemli birkaç noktayı sıralar isek;
- Metaforun pratik ile uyum sağladığına dair gerçek kodlardan ve testlerden hızlı ve anında geri bildirimlere ulaşılmalıdır,
- Müşteriniz ile sistem ve metafor hakkında rahatlıkla konuşabilmeniz gerekmektedir,
- Metaforun pratikte hangi anlama geldiği anlamalı ve buna paralel yenilemeler yapabilmeniz gerekmektedir.

4 – Basit Tasarım:
Doğru bir tasarımın özelliklerini sıralamaya çalışırsak; tüm testlerden başarıyla geçmiş, tekrarlanmış mantıklar içermeyen, tüm niyetleri programcıya açıklanmış ve mümkün en az sayıda sınıf veya metot kullanılmış tasarım diyebiliriz. Birim testleri ile tasarım XP içerisinde birbirlerine çok bağlı pratiklerdir. Tasarımın hiçbir şekilde karmaşık olmaması ve testlerden geçebilecek kadar olması, gelecek düşünülerek hiçbir şekilde eklemeler yapılmaması ve fazlasını içermemesi gerektiği vurgulanmaktadır. . Bu pratiğin düzenli olarak işlemesi için birkaç önemli nokta:
- Endişe oluşturmayan değişimler, XP pratiklerinden yeniden yapılandırma (refactoring) adıma bırakılmalıdır,
- Tasarıma başlamadan açıkça belirtilmiş bir metafora sahip olmalısınız,
- Programlamayı çift kişi yapacağınızı unutmamalı (bir diğer XP pratiği – pair programming), buna göre gayet basit ve anlaşılır tasarım yapmalısınız.


5 – Test:
XP pratiklerinde geliştirilen yazılımın testlerinde hem müşterinin hem de programcının sorumlulukları kapsamında yer alan alanlar bulunmaktadır.
Müşteri (veya son kullanıcı) fonksiyonel testleri yazmakla sorumludur. Teslim alacağı ürünün isteklerini (gerekleri) karşıladığından nasıl emin olacağı sorusunun cevabını kendisi vermeli ve bu tespiti yapabilmek için gerekli testlerin içeriğini belirlemelidir.
Programcılar her bir işlevsel özellik için birim testlerini yazmak ile sorumludur. Bu, her bir metot için bir test yazmak anlamına gelmemektedir.
Bu pratiğin etkili işlemesi için birkaç önemli nokta:
- Bir önceki XP pratiğinin sonucunda, basit tasarlanmış bir yazılımın testleri de çok basit ve tamamen amaca odaklanmış şekilde olmalı,
- Programcılar çift olarak çalıştıkları için, birim testleri yazarken sıkça yardımlaşmalar ile mümkün olduğunca görülmeyen bir nokta kalmamasına özen göstermeliler,
- Bu pratiğin önemli sonuçlarından biri, yazılımın tüm testlerden başarı ile geçtiği tespit edilince duyulacak güvendir,
- Duyulan bu güven ile bir diğer XP pratiği olan sürekli entegrasyonun gerçekleştirilmesi sancısız ve acısız olacaktır.


6 – Yeniden Yapılandırma:
Yazılım geliştirme XP mantığını kullanarak, önce yeni bir işlevsel özelliği eklediniz ve testinden de başarılı olarak geçtiğini saptadınız. Bundan sonra programcı, testinden yine başarı ile geçecek şekilde yeni eklediği özelliği daha basit gerçeklemeye çalışabilir. İşte bu iyileştirme çabası XP kapsamında “yeniden yapılandırma” olarak adlandırılmaktadır.
Bu pratiğin yazılım geliştirme sürecinin içerisindeki rolü ve tam yeri konusunda çeşitli çalışmalar vardır. Ayrıca pratiklerin en çok tartışılan konusu olarak öne çıkmaktadır. XP’nin bu pratik ile yazılım tasarım aşamasını hafiflettiği öne sürülmektedir. Yazılımın hafifletilmesinden doğan çeşitli soru işaretlerine dikkat çekilmektedir. Yani, bu pratik başlı başına bir tartışma konusu olarak ele alınmaktadır.
Bu pratiğin etkili işlemesi için birkaç önemli nokta:
- Basit tasarım sonucu ortaya çıkmış üründe yeniden yapılandırma da bir o kadar basit olmalıdır,
- Bir diğer XP pratiği gereğince belirli bir kodlama standardına sahip olduğunuzdan, yeniden yapılandırmadan önce kaynak kodda format yenilemesi yapmanıza gerek olmamaktadır,
- Değişikliklerin doğruluğundan emin olabilmeniz için gerekli tüm birim testlerine sahip olduğunuz için yeniden yapılandırma sonucundan da kolayca emin olabilirsiniz.


7 – Çiftli (Eşli) Programlama:
XP mantığında tüm kaynak kodu üretimi iki kişi ve tek bir makine, tek bir klavye kullanılarak gerçekleştirilir. Bu çiftin içinde iki ayrı rol vardır. Bir kişi elinde klavye ile metodu en doğru şekilde nasıl gerçekleyebilirim diye düşünmekte, diğer eleman ise daha stratejik düşünmektedir. Bu pratik tamamen dinamik olarak işlemektedir, ve sabah veya öğleden sonra roller değişebilmektedir.
Bu pratik ile ilgili yapılan çalışmaların ölçümleri çok kısıtlı olarak yayınlanmaktadır. Yayınlanan ölçümlerin değerlendirilmesi ile erişilen sonuçlar ise oldukça olumlu gözükmektedir. İlk bakışta çoğu programcının kuşku ile yaklaştığı bu konuda uygulamalar ile ilgili yazılar arttıkça daha olumlu bir tabana oturacağını düşünmekteyim. Çeşitli açılardan uygulanması en zor görülen XP pratiği olarak görülmektedir. Bu doğrultuda, bu pratiği bizim organizasyonumuza uygun hale getirmek için terzicilik yaparak kesip biçebiliriz diye düşünmekteyim. Belki de XP pratiklerinin uygulamaları esnasında en çok makaslanacak madde bu pratik olacaktır.

8 – Ortak Sahiplenme:
Bu pratiğin karşısında iki ayrı kaynak kodu sahiplenme modeli yer almaktadır.
Bunlardan en eskisi hiçbir sahiplenmenin olmadığı modeldir. Hiç kimse kaynağın hiçbir parçasını sahiplenmemektedir. Bir kişi kodda herhangi bir değişiklik yapmak istediğinde, kendine uyacak şekilde herhangi bir kaygısı olmadan, herhangi bir standart uygunluk gözetmeksizin bu değişikliği gerçeklemekteydi. Tabii bu yaklaşımın kötü sonuçları çabucak ortaya çıkmıştır.
Bu durumu kontrol altına alabilmek için, bireysel sahiplenme yaklaşımı doğmuştur. Sadece bir kişi resmi bir şekilde kaynak kodunda değişiklik yapabilmektedir. Herhangi bir kişi kodda değişikliğe gerek gördüğünde, kaynak kodu sorumlusuna bunu resmi kanallardan bir değişiklik isteği ile bildirmektedir.
Bu yaklaşımın en büyük dezavantajı, kaynak kodu sorumlusunun herhangi bir nedenle bu sorumluluğu devretmesi gerektiğinde ortaya çıkmaktadır. Bu anda, kaynak kodu devralmak için istekli bulmakta zorlanılmakta, istekli bulunsa dahi devir işleminin hiç kolay olmayacağı hem zaman hem gider açısından büyük maliyetler doğuracağı bilinmektedir.
XP yaklaşımında, takım içerisindeki herkes tüm sistem üzerinde sorumluluğu paylaşmaktadır. Tabii ki, herkes aynı düzeyde sistemin tüm parçalarına hakim olacak anlamına gelmemektedir bu yaklaşım. Ama çift programlama pratiğinin ve gözden geçirmelerin etkisi ile bireylerin sistemin tamamı üzerindeki bilgisi en yüksek düzeyde tutulmaya çalışılmaktadır.
Bu pratiğin etkili işlemesi için birkaç önemli nokta:
- Bir diğer XP pratiği çiftli programlama sayesinde, kaynak kodları üzerinde birden fazla programcı etkin hale gelebilmekte,
- Yazılmış birim testleri sayesinde kaynak devir teslim işlemi daha az sancılı hale gelmekte,
- Bir diğer XP pratiği sürekli entegrasyon ile, kaynak kodu devir alan programcılar istediği zaman kaynağın ve ara yüzlerinin sistem içerisinde sergilediği davranış özelliklerini gözlemleyebilmektedir.


9 – Sürekli Entegrasyon:
XP yaklaşımında geliştirme günü içerisinde kaynak kod sisteme en az bir defa entegre edilmelidir. Bunu sağlayacak makineler ve simülatörler üzerine çalışmalar yapılmalıdır. Bu altyapıya gerekli kaynağın ayrıldığı ve altyapının oluşturulduğu göz önünde tutularak, bu pratiğin uygulanması ile ilgili önemli noktalar:
- Sürekli entegrasyon ve test pratiklerinin birlikte uygulanması ile, sistemde oluşmuş herhangi bir hata veya kusurun tespiti hızlı ve çabuk şekilde yapılabilmekte,
- Ayrıca işlevsel özellik eklemeleri ve düzeltmeleri de sürekli entegrasyon ile en üst seviyede test edilebilmekte,
- Çift programlama pratiği ile entegrasyon safhası süresi yaklaşık yarıya indirgenebilmektedir.


10 – Haftada 40 Saat:
XP yaklaşımında, sürekli şekilde fazla mesai yapma bulunmamaktadır. Planların ve öngörülerin haftada 40 çalışma saati üzerinden yapılmasını önermektedir. Dağınık şekilde 60 saat çalışma yerine tamamen konsantre olunmuş verimli 40 saat tercih edilmesi gerektiği vurgulanmaktadır.


11 – Müşteri (Kullanıcı) ile İç içe Olmak:
XP anlayışında gerçek müşteri, geliştirme takımından gelecek sorulara hızlı cevap verebilmek, planları kolay yönlendirebilmek ve uyuşmazlıklara çabuk çözümler bulabilmek için takım ile birlikte oturmalıdır.
Gerçek hayata baktığımızda belki de en zor şart, takım ile sürekli haftada 40 saat oturacak son kullanıcılar bulmaktır. Son kullanıcı tarafının yöneticilerinden bunları istemek gerçekten zor görünmektedir. Bizzat yöneticiler yerine bunların temsilcileri, haftada 40 saat olmasa da gerek duyulduğu vakit, zaman ayırtabilecek bilinçli bir müşteri tarafı oluşturmak mümkün gözükmektedir. Tabii bu noktada bir diğer önemli nokta ortaya çıkmaktadır. Bu bilinçte ve XP pratiklerinde kendi üzerlerine düşün sorumlulukları yerine getirebilecek müşteriler bulabilme imkanımız var mi? Çünkü müşteri XP içerisinde, fonksiyonel testleri yazmak, planlamalarda bizzat kilit rol oynayıp önceliklendirme yapmak, sürümlerin kapsamlarını belirlemekle yükümlüdür.


12 – Kodlama Standardı:
XP’nin birçok pratiği bu pratik ile yakından ilintilidir. Bunlardan “ortak sahiplenme” ve “çiftli programlama” en önemlileri ve direk olarak etkilenenleridir.
Takım içerisindeki herhangi bir kişinin sistem yazılımlarının herhangi bir yerinde değişiklik yapabilme hakları olduğu bir durumda, belirli bir standart en çok aranılandır diye düşünüyorum. Aksi durumda kaynak koda açıp bakan birinin bu kaynaktan neler algılayabileceği veya ne ile karşılaşacağı büyük bir soru işareti olacaktır.
Yapılan araştırmalar sonucunda yayımlanan makalelerde, yazılım geliştirmede en çok rastlanan yanlışlık olarak “belirli bir kodlama standardının yerleşmemiş” olması olarak belirtilmektedir.
Geri kalan 12 XP pratiğinin tamamına bakıldığında birbirleriyle ilişkileri, geldiğimiz bu noktada çok daha net ve anlaşılır olarak ortaya çıkmaktadır. Her bir pratikte elde edilecek başarı diğer bir pratiğe bağlanabilmektedir. Yine de pratiklerden sadece bir tanesini seçip organizasyonunuz içerisinde uygulayabilirsiniz. Gerçekte bu pratiği uygularken farkında olmadan diğer pratiklerinde en azından genel anlayışlarına yakınlaştığınızı hissedeceksiniz. Çünkü, pratikler şu yada bu şekilde birbirleriyle ilişkilenmiştir. Atlanmaması gereken nokta, XP pratiklerinin bir bütün olarak görülebilmesi ve uygulanabilmesidir.
XP temel pratiklerinin giriş seviyesinde yer aldığı bu yazı hakkında da görüşlerinizi sabırsızlıkla bekliyorum.
İyi çalışmalar.

Özgür ERALP
2004

Not: "Haftada 40 Saat" pratiği 2005 güncellemesinde pratikler arasından çıkartıldı.